Trong vòng hai tháng vừa qua, tôi đã hoàn thành cuốn tiểu thuyết kinh điển “Anh em nhà Karamazov” của Fyodor Dostoyevsky. Đây là một trong những tác phẩm văn học vĩ đại nhất mà tôi từng đọc, và việc hoàn thành nó là một trải nghiệm vô cùng sâu sắc đối với bản thân tôi, bởi vì quá trình ấy đã đòi hỏi tôi phải cam kết và kiên nhẫn. Vì vậy, tôi quyết định chia sẻ một chút cảm nghĩ để ai quan tâm có thể tìm đọc cuốn sách này.
REVIEW SÁCH “ANH EM NHÀ KARAMAZOV” – FYODOR DOSTOYEVSKY
Bối Cảnh
Sau khi nghe rất nhiều lời ngợi khen về cuốn kinh điển này (rằng nó là một trong những tiểu thuyết khai thác rất sâu về nội tâm mà mọi sinh viên ngành tâm lý đều nên đọc), tôi đã tiếp cận nó với một sự kỳ vọng cao, và đã ngay lập tức gặp khó khăn trong việc đặt được mình vào bối cảnh câu chuyện.
Bối cảnh này xảy ra ở nước Nga vào cuối thế kỷ 19, chỉ vài thập niên trước cách mạng, thời điểm mà nước Nga đang dần lung lay trong sự hỗn loạn của nhiều luồng tư tưởng mới. Không những vậy, Dostoyevsky còn khéo léo lột tả được tâm tư, nỗi niềm, và khát vọng của người dân Nga ở nhiều tầng lớp: từ quý tộc cho đến tôi nghèo hèn, nhằm vạch trần hiện thực của một xã hội bất bình đẳng, âm u, méo mó, xốc xếch.
Khó khăn là rất lớn, bối cảnh xa lạ với một địa điểm của thời hiện đại như tôi. Nhưng có lý do để những cuốn văn học cổ điển như vậy trở nên trường tồn: đó là vì những thông điệp và tư tưởng được gửi gắm trong ấy mang tính vĩnh cửu, vượt thời gian. Nói theo lời cụ Nguyễn Duy Cần thì: “chân lý của người và việc là chân lý của thiên thu.”
Những giá trị thật sự của nó vượt lên trên giới hạn về lịch sử và địa lý nơi tác phẩm được ra đời, và “Anh em nhà Karamazov” không phải ngoại lệ.
Câu chuyện khai thác những mâu thuẫn gia đình giữa ba anh em nhà Karamazov (Dmitri, Ivan và Alyosha) cùng với người cha Fyodor tệ bạc của họ. Hiềm khích giữa người con trai cả Dmitri và cha bùng lên đến mức đỉnh điểm, khi giữa họ xảy ra sự tranh chấp về tình và tiền. Mâu thuẫn hằng sâu không thể hòa giải ấy vào những sự giằng xé nội tâm sâu sắc.
Nhân Vật
Khi dần vào được “guống” của câu chuyện, tôi mới nhận ra: các nhân vật trong truyện không chỉ được Dostoyevsky khắc họa một cách đa chiều và sống động, mà họ còn tượng trưng cho những kiểu hình nhân cách của thời đại:
Người anh cả Dmitri là một người nóng nảy, thô bạo, ghen tuông, trắc táng, ham mê dục thú và đôi khi trở nên cuồng loạn. Tuy là một “hedonist” (người theo chủ nghĩa khoái lạc), nhưng bản chất, Dmitri không phải kẻ ác: trong anh là một tâm hồn hướng thiện với những chuẩn mực riêng, một trái tim biết yêu trong sáng, nhưng gặp khó khăn trong việc tự kiềm soát chính mình. Cuộc sống của Dmitri như một sự tranh đấu với bản thân: anh vừa là hiện thân của phần thú tình bản năng không chịu nổi xáo trộn, vừa là hiện thân của phần lương tâm cao quý giúp nhận ra điều sai nhưng ngột ngạt đầy phẫn nộ.
Người anh thứ Ivan là một người vô thần duy lý, sở hữu trí thức hơn hẳn lâm uyên bác với những biện luận triết học cao siêu. Thế nhưng, khối óc thiên tài ấy không mang lại cho Ivan hạnh phúc, vì trái tim anh trĩu nặng sự ngờ vực, thù hận, tự độc, thủ đọan và cay đắng đến buốt lạnh. Ivan là hiện thân của một kiểu người mới của thời đại: anh không tin vào thần thánh, hay nói đúng hơn: anh cảm thấy trước thế giới của thần thánh là thế giới ngập tràn ác độc và khổ đau, nơi những đứa trẻ vô tội cũng không được buông tha. Nỗi khổ của Ivan chính là cuộc giao tranh giữa những tư duy tính kiểu ngạo mạn và niềm tin tâm linh mù quáng.
Người em út Alyosha, có lẽ là điểm nhấn trong một bức tranh xám xịt và tăm tối. Anh là một vị tu sĩ trẻ với tâm hồn cao đẹp. Alyosha tuy không có những đam mê cuồng nhiệt như Dmitri hay tư tưởng uyên thâm như Ivan, nhưng anh có đức tin, có phẩm hạnh, có lương tri, có sự bao dung chân thành đầy khiêm nhường và ấm áp. Thử thách khắc nghiệt nhất dành cho Alyosha, là làm sao giữ mãi được ánh sáng thiền liêng ấy trong tâm hồn mà không bị hiện thực cuộc sống làm vẩn đục, làm sao để mãi giữ được giữa một thế giới chao đảo đầy nguy cơ đó.
Những mảnh đời chấp vá, bị trói buộc lẫn nhau trong số phận, nhưng rồi số phận ấy bị rũ bỏ những nhạt nhẽo trong những chất vấn gai góc giữa cái thiện và cái ác, giữa dục tính và lương tâm, giữa tình yêu và thù hận, giữa hạnh phúc và khổ đau.
Tác phẩm là một khúc trường ca đầy bi kịch, xoáy sâu vào tâm tư của nhiều nhân vật, nơi mỗi người bị mắc kẹt trong một cuộc giằng xé nội tâm giữa những thái cực đối nghịch, và phải học cách chấp nhận lấy cả ánh thiên thần lẫn bóng ác quỷ trong con người họ.
Về Tác Phẩm
Có thể nói rằng “Anh em nhà Karamazov” là một cuốn triết học, nhưng lại ẩn mình trong hình hài của một tiểu thuyết trinh thám. Tôi hoàn toàn đồng ý. Những luồng quan điểm trái ngược lẫn nhau giữa các nhân vật, hầu như đều là hiện thân cho những hệ thống tư tưởng và niềm tin đang thống trị xã hội thời kỳ đó. Việc này tuy phần ánh kho kiến thức và kinh nghiệm trù phú của tác giả, nhưng có thể gây khó khăn cho những người chưa được làm quen từ trước với những góc nhìn ấy.
“Anh em nhà Karamazov” tuy bàn đến những chủ đề sâu nặng, nhưng đây hoàn toàn không phải là một cuốn sách tiêu cực. Lấp lói đằng sau những tấn bi kịch đẫm màu và nước mắt mất mát, là những thông điệp đầy ý nghĩa của việc làm người. Tình yêu, lòng tha thứ, và cả lòng vị tha, là những ngọn nến của hy vọng mà Dostoyevsky đã thắp lên giữa chốn bùn lầy tâm tối, chứa lại cho những đau thương ở nơi sâu kín nhất của tâm hồn.
Nửa đầu câu chuyện cũng có thể gây khó dễ cho người đọc vì những tình tiết có diễn biến chậm, và có quá nhiều nhân vật được nhắc đến như một ma trận của những cái tên Nga. Thế nhưng, trong nửa sau của câu chuyện, tình tiết được đẩy lên nhanh hơn với kết cấu truyện trinh thám hấp dẫn và lý kỳ, cuốn người đọc vào những diễn biến kịch tính, thúc đẩy hứng khởi ở nơi những bí ẩn được hé lộ.
Một điểm đáng chú ý trong “Anh em nhà Karamazov” là văn phong của Fyodor Dostoyevsky. Chương nối tiếp chương là những trang giấy ngùn ngụt chữ, đôi khi dông dài, lê thê, nhưng thử thách lòng kiên nhẫn của người đọc. Thế nhưng, ở những trường đoạn quan trọng nhất, lời văn ấy lại khiến những diễn biến nội tâm của nhân vật được lột tả một cách chân thực đến trần trụi, lay động được trái tim người đọc và làm nó thổn thức với những câu từ vấn điều tuần hoàn như xé.
Ở điểm này, Dostoyevsky không chỉ xuất chúng về văn chương, mà còn là một nhà tâm lý và một triết gia xuất sắc. Văn phong của Dostoyevsky gợi tôi nhớ đến triết gia hiện sinh Kierkegaard, với những tiếng lòng sâu sắc đến chơi vơi, mênh mông đến quẫn quại, nhưng vẫn luôn hướng về sự thiêng liêng. Bên cạnh đó, bản dịch ngữ của Phạm Mạnh Hùng tự nó cũng đã là một kiệt tác dịch thuật.
Lời Kết
“Anh em nhà Karamazov” là một tuyệt tác, nhưng tôi sẽ không khuyên mọi người tìm đọc nếu như cảm thấy những chủ đề này quá nặng nề, không có nhiều thời gian, hay không có đủ kiên nhẫn để “nghiền” được hết gần một nghìn trang của nó.
Thế nhưng, với những ai sẵn sàng thử thách bản thân với một kinh điển như “Anh em nhà Karamazov”, hẳn rồi cũng sẽ thỏa mãn khi thấy những câu hỏi quan trọng và cốt yếu về bản chất của đời người được Dostoyevsky khám phá từ nhiều góc độ, và rồi sẽ hiểu vì sao một cuốn tiểu thuyết mang đậm tính giáo lý như vậy lại được một người vô thần chủ nghĩa như Stephen Fry công nhận là “một tác phẩm của thiên tài mà bất kỳ ai cũng nên đọc”.
Với bản thân tôi, “Anh em nhà Karamazov” là một chuyến hành trình dài. Ngòi bút của Dostoyevky đã đưa tôi đi qua những ga bến đầy thăng trầm của cảm xúc: từ những vùng lầy lội của sự tuyệt vọng, ngọn lửa đam mê cuồng loạn của tình yêu, hay sự nóng hừng hực chan chứa của lòng vị tha, cho tôi cán cân chênh vênh của thiện ác, và lời phán xét tối cao của tòa án lương tâm.
Hành trình ấy đã khiến tôi phải đối diện với tâm hồn mình, thách thức ở bản thân tôi những thiên kiến đúng sai, và rồi để lại nhiều ấn tượng sâu cay khó phai.
